Verhalen

Als een kat mag kiezen tussen een kartonnen doos en een goudstaaf, dan kiest deze zonder enige twijfel voor de doos. Een rationele keuze want in de doos kan hij lekker slapen. De meeste mensen zouden het goud kiezen, vanwege een rondgaand verhaal dat een staaf goud een grote waarde vertegenwoordigt.
Volgens Yuval Harari is het verschil tussen mens en dier, de verhalen die tussen mensen worden uitgewisseld. Volgens Harari is dit ook de belangrijkste oorzaak van het succes van de Homo Sapiens.
De Homo Sapiens bestaat al zeker 100.000 jaar. Dat ze vanaf het begin al verhalen bedachten en vertelden is niet uit de gevonden schedelresten op te maken.

Als een groep Orka’s of Chimpansees als groep jagen, werken ze op een effectieve manier samen. Ieder lid van de groep weet precies wat zijn taak is en door onderlinge communicatie wordt gezamenlijk opgetrokken. Op een georganiseerde manier samenwerken is dus geen exclusieve eigenschap van de mens.

Het samenlevingsverband van een groepje jagers/verzamelaars zal niet veel afgeweken hebben van dat van een huidige groep chimpansees. Er is een hiërarchie, communicatie en samenwerking, maar de chimpansees vertellen elkaar geen verhalen.
Als je bedenkt dat tot zo’n 12.000 jaar geleden dit samenlevingsverband waarschijnlijk niet veel veranderde, moet je ervan uitgaan dat tot die tijd door de Homo Sapiens ook niet veel verhalen uitgewisseld werden. Er moest natuurlijk ook eerst een taal ontwikkeld worden, om verhalen te kunnen vertellen.
Het moment dat de mens verhalen ging vertellen zal ongeveer gelijk met het de neolithische revolutie plaatsgevonden hebben, het moment dat de mens over ging van jager/verzamelaar naar de landbouw.
Het is niet helemaal duidelijk of de mens verhalen ging vertellen nadat hij landbouwer werd, of dat hij landbouwer werd als gevolg van een verhaal. Mij lijkt het laatst het meest waarschijnlijk.
Als jager/verzamelaar breng je het eten thuis. Voor landbouw is wat meer planning noodzakelijk, oftewel een verhaal hoe je dit aan moet pakken.
Een argument dat ervoor pleit dat de mensen verhalen vertelden voordat ze landbouwer werden is ook dat er offerplaatsen gevonden werden die ouder zijn. Er bestonden dus al vormen van religie voor de tijd van de landbouw. Verhalen dus.

Als je naar Stonehenge kijkt of naar onze eigen hunebedden, dan moet iemand, lang geleden, toch een goed verhaal hebben verteld om mensen zover te krijgen dat ze deze dingen hebben gebouwd.
In die tijd leefden de mensen van een mix van landbouw en jagen/verzamelen.
Monumenten als Stonehenge dienen om te communiceren met de goden. Ze dienen als kalender om aan te geven wanneer er gezaaid en geoogst kan worden en hebben daardoor een praktische functie voor de landbouw.

Ik kan me zo voorstellen dat al vroeg in de geschiedenis, mensen zich af vroegen waar ze vandaan kwamen en hoe de natuur werkte. In de natuur vinden wonderbaarlijke processen plaats, waardoor de mens kan bestaan en aan zijn voedsel komt. Tegelijk kan de natuur ook heel vijandig zijn. De natuur lijkt een levend wezen, of meer nog een verzameling van wezens met goddelijke krachten. Het idee van Gaia van James Lovelock is niet nieuw.
Deze bedachte levensvormen, helpen de mensen maar kunnen zich ook tegen hen keren, als ze door het gedrag van de mensen ontstemt raken.
Ieder godsdienst bestaat uit verhalen. Na de uitvinding van het schrift, werden deze verhalen opgeschreven en zo te constitueren. Deze geschriften zijn daarna een eigen leven gaan leiden.

Onze hele samenleving is gebaseerd op verhalen: Economische verhoudingen, macht, geld, recht en godsdienst worden bepaald door verhalen. Het is belangrijk te onderkennen dat al deze verhalen door mensen zijn bedacht en niet perse voor de eeuwigheid onveranderbaar zijn.

Tegenwoordig leven velen, door de invloed van de sociale media, in hun eigen parallelle wereld, waar veel verhalen, die als basis voor onze samenleving dienen, ter discussie worden gesteld.
Het is niet verkeerd om deze verhalen ter discussie te stellen, maar dat moet niet via sociale media worden gedaan omdat het niet een kleine groep, maar de hele samenleving aangaat.
De overheidsmacht is verankerd in een grondwet en andere geschreven wetten, waarin ook vastgelegd is hoe eventuele wijzigingen plaats moeten vinden. Een redelijk goed systeem, dat helaas maar door weinig mensen begrepen wordt.
Iedereen is het erover eens dat wetten zinvol zijn. Het is echter een politieke taak om te bepalen hoe gedetailleerd deze wetgeving moet zijn. Een wet die niet gehandhaafd kan worden, door vaagheid, complexiteit of door gebrek aan middelen, heeft geen zin.
Wetten zijn vaak de oplossing voor een probleem. Bij het maken van nieuwe wetgeving wordt echter vaak onvoldoende rekening gehouden met de kosten en mogelijkheden voor de handhaving, en dus of de kosten voor de wet niet hoger zijn dan dat het probleem rechtvaardigt.
Soms worden er nieuwe wetten bedacht die al lang bestaan, maar waar niemand zich iets van aan trekt.

Behalve als basis voor onze samenleven, kunnen verhalen ook andere functies hebben.
Soms gewoon als ontspanning, als roman of thriller. Soms ook om dingen te verklaren.
Adolf Tegtmeier zegt: ‘Wat man nicht selber weiß, das muss man sich erklären’. Daarna volgt er een filosofisch verhaal over een actueel onderwerp.
Om complexe zaken begrijpelijk te maken, moet je beginnen met een gedetailleerde analyse, hoe dingen werken. Door er over te schrijven, wordt je gedwongen erover na te denken en kun je zo tot, soms, verrassende inzichten komen.
Vroeger schreven alle puber meisjes in hun geheime dagboek. Tegenwoordig kunnen ze nog maar nauwelijks lezen of schrijven en staan ze massaal op de wachtlijst van de GGZ.
JMM, 2024

Meer informatie over dit onderwerp: Youval Noah Harari - NEXUS